Питкэрн аралы

Питкэрн аралы(ағыл. Pitcairn Islands)-Ұлыбританияның Тынық мұхит­тағы бірден-бір теңіздік иелігі, Жаңа Зеландиядағы британдық жоғары ко­миссар басқарады. 1767 жылы 2 шілдеде Филипп Картерет ашқан Питкэрн арал­дары бес аралдан тұрады. Бұл арал-елдің мемлекеттік туы 1984 жылы 2 сәуірде бекітілген. Басқару формасы – кон­сти­туциялық монархия. Жергілікті басқару органы – бірпалаталы арал кеңесі.10 адамнан тұратын кеңестің бес адамы сайланып отырса, қалған бесеуі тағайын­далып отырады. Өкілеттік мерзімі – бір жыл. Питкэрннің астанасы әрі оның жалғыз қалашығы – Адамстаун.Сонымен бірге45-48 адамнан, яғни тоғыз отбасыдан тұратын бұл арал дүниедегі ең саны аз мемлекет болып табылады. Оның аумағы – 4 шаршы шақырымға жуық (400 га).

Географиялық деректер

Питкэрн жанартаулық пен маржандық бес аралдан тұрады:Хендерсон,Дюси,Сэнди,Оэно және Питкэрн.Жалпы аралдардың ауданы-47 км²,оның ішіндегі ең үлкені-Хендерсон(37,3км²).

Питкэрн аралы-тіршілік етуге болатын жалғыз жанартаулық арал.Ал басқа аралдар тұщы судың болмағанынан адамға тіршілік етуге қолайлы емес.Алайда Хендерсонда Полинезиятұрғындары өмір сүрген деген деректер бар.

Аралдың климаты-субтропиктік теңізді.Жалпы температурасы-тамызда(қыста) +18 градус,ал ақпанда (жазда) +24.Шілде мен тамыз айлары-ең құрғақ айлар,сондықтан да туристерге баруға ең қолайлы кез.

Арал немесе риф	Түрі	Құрлықтың ауданы	Жалпы ауданы	Халқы	Координаттары
Дюси	Атолл	0.7	3.9	-	24°40′09″ ю. ш. 124°47′11″ з. д. (G) (O)
Хендерсон	Маржанды арал	37.3	37.3	-	24°22′01″ ю. ш. 128°18′57″ з. д. (G) (O)
Оэно(Сэнди аралымен)	Атолл	0.65	16.65	-	23°55′26″ ю. ш. 130°44′03″ з. д. (G) (O)
Питкэрн	Жанартаулық арал	4.6	4.6	45	25°04′00″ ю. ш. 130°06′00″ з. д. (G) (O)
Барлығы		43.25	62.45	45

Тарихы

1606 жылы 26 қантарда Дюси мен Хендерсон аралын алғаш болып ашқан еуропалықтар болып есептеледі.Ол португалдық теңіз саяхатшысы Педро Фернандес де Кирос.Ол бұл аралдарды «La Encarnación» және «San Juan Bautista» деп атады.

Екінші рет аралдарды 1767 жылы Филипп Картер ашқан болатын,

Бірінші кездері арал елсіз болатын,тек 1790 жылы "Баунти"кемесінің командасы мен таитянкалар қоныстанған болатын.Бірнеше жылдан кейін ақ адамдардың құлы болған таитян-ер адамдары ереуілге шықты.1808 жылы аралға барып келген ,капитан Фолжердің командасының жазбаларында:"Шамасы,алты жылдан кейін құлдар барлық ағылшындықтарды өлтіріп тастаған.Тек Алек Смит атты адамды ғана тірі қалдырған"деп жазылған.Басқа деректерге сүйенсек,бұл оқиғадан кейін Джон Адамс,Вильям МакКой,Эдвард Янг және Мэттью Квинтал атты теңізшілер аман қалған.МакКой мен Квинтал самогон жасауды үйреніп,әр түрлі қауіпті ойындарды ойластыратын.Соңында,1799 жылда Адамс пен Янг ,олардың әйелдері мен балаларына тиіскен Квинталды өлтірді,ал МакКой өз еркімен өлген болатын.Ал 1800 жылы Янг демікпеден қайтыс болды,бірақ сауатсыз Адамсты оқытып кетті.

1808 жылы аралда 8 әйел,1 ер адам(Джон Адамс)25 бала,оның 24-і араласып кеткен ұрпақ және біреуі таза қанды таитян қызы.Адамс 1829 жылғы өліміне дейін, аралдың билеушісі болды.Әйелдер некемен де некесіз де бала туды,сондықтан да адам саны тез көбейді.

1823 жылы колонияға Джон Баффет пен Джон Эванс қосылды.Олар сол жердің қыздарына үйленді.1828 жылы аралға Джордж Ноббс қоныстанды.Ол пастор болып қызмет етті.

1831 жылы Лондон питкэрнцтерді сол аралдарға көшіру туралы шешім қабылдады.Нәтижесінде екі ай ішінде 12 адам қайтыс болып,65 арал адамдары өз жерлеріне қайтадан оралды.

1832 жылы аралға пуритан Джошуа Хилл келді.Ол өзін ағылшын билеушісі ретінде таныстырып,өз диктатурасын орнатты және ішімдікке шектеу қойды.1836 жылы Хиллдің өтірігі ашылып,ол аралдан қуылды,ал оның орнына Ноббс келді.

1838 жылыарал заңды түрде британдық колония болып жарияланды.Билеушіні таңдауға әйелдер мен ер адамдар да қатысты.

1856 жылы адамдар саны өте көп болғандықтан,кейбіреуі Норфолк аралына көшті,алайда уақыт ұзамай олар қайтып келді.Қазіргі кезде Норфолк аралында Питкэрнге қарағанда "Баунти" кемесінің ұрпақтарының саны әлдеқайда көбірек.

1870 жылдан бастап аралды Джеймс МакКой 37 жыл бойы басқарды.Оны 22 рет бойы сайлаған болатын.1937 жылы арал тұрғындарының саны 233 адамға жетті,алайда олардың көбісі Жаңа Зеландияға көшіп кетті.

Діні

1886 жылы аралға адвентистік дін таратушысы Джон Тау келген болатын,ал 1890 жылы Питкэрн тұрғындары англиканстаннан адвентизм дініне ауысты.Сенбі демалыс күні болып есептелді.Таза емес болып есептелген шошқалар өлтірілді.Қазіргі кезде адвентизм діні Питкэрн аралында ұстанатын жалғыз дін болып есептеледі,алайда халықтың 20%-ы ғана құдайға құлшынық етеді.

Қарулы күштері

Питкэрн аралының тыныштығына Ұлыбританияның қарулы күштер министрлігі жауап береді.

Экономикасы

Питкэрн аралында қант құрағы,банан,қауын,ямс,әр түрлі цитрусты жеміс-жидектер мен бұршақты дақылдар өте жиі кездеседі.Бұл аралдың ең басты ақша көзі-сол жерде өндірілетін бал маркасы.Бірақ сауда-саттықтың жақсы дамуына кедергі жасайтыны ,ол порттың болмауы.16 мен 65 жас аралығындағы тұрғындар қоғамның жұмысына қатысуы тиіс.Ал электр тоғын газ бен дизельді электростанциялар арқылы алады.

Валютасы- 100 центқа тең,жаңазеландиялық доллар.

Байланыс

Аралда тұрғындар пайдаланатын спутниктік телефондар бар.Тұрғындар көбінесе радио арқылы сөйлеседі.Олар радио мен спутниктік теледидар арқылы сыртқы ортамен байланыс орната алады.Отбасынынң көбісі радио мен теледидарға ие.

Туризм

Туризм Питкэрн аралында маңызды рөлді ойнайды.Себебі туризм пайданың 80%-ын әкеледі.Туристардың көбісі отбасылармен бірге тұрып,сол аралдың салт-дәстүрін үйренеді.Тіпті кейбір тұрғындар туристтерге арнап үйшіктер салып ,оны жалға беруде.

Білім алу

5 пен 16 жас аралығындағы балалар тегін білім алады.Мектеп бағдарламасы Жаңа Зеландияның бағдарламасы бойынша жасалған.200 жыыл оқушылар "Питкэрн аралындағы менің ең сүйікті жерім"атты кітапты да шығарған.,